Φωτογραφίες από την προτομή του Εμμανουηλ Παπά στο Πεδίο του Άρεως

Η προτομή του Εμμανουήλ Παπά στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζουμε την βόλτα μας στο Πεδίο του Άρεως και τις προτομές των αγωνιστών του 21΄ που αυτό φιλοξενεί. Σειρά έχει η προτομή ενός αγωνιστή όχι και τόσο προβεβλημένου αν και η προσφορά του είναι εξόχως σημαντική τηρουμένων των αναλογιών και των συνθηκών. Σήμερα λοιπόν θα ασχοληθούμε με την προτομή του Εμμανουήλ Παπά από την γη της Μακεδονίας.

Μερικά λόγια για τον Εμμανουήλ Παπά

Ο Εμμανουήλ Παπάς γεννήθηκε το 1772 ή 1773 (οι πηγές αναφέρουν πότε την μια πότε την άλλη ημερομηνία) στο χωριό Δοβίστα του σημερινού νομού Σερρών. Ήταν γιος κληρικού και γι' αυτόν τον λόγο του δόθηκε η προσωνυμία "Παπάς". Μικρός έμαθε μερικά γράμματα στο χωριό του και αργότερα φοίτησε στις Σέρρες όμως ποτέ του δεν τα πήγε καλά μαζί τους (πράγμα που φανερώνεται από τα πολλά ορθογραφικά λάθη σε ιδιόχειρα σημειώματά του. Αυτό όμως δεν τον εμπόδισε να αναπτύξει το εμπορικό δαιμόνιο του. Γρήγορα απέκτησε περιουσία και έγινε τραπεζίτης. Οι εμπορικές του δραστηριότητες έφταναν μέχρι την Πόλη και την Βιέννη. Τόσο μεγάλος ήταν ο πλούτος του που είχε τη δυνατότητα να δανείζει μέχρι και τους αγάδες και τους μπέηδες της περιοχής.

Ένας από τους ανθρώπους στον οποίο δάνεισε χρήματα ήταν και ο Γιουσούφ Μπέης. Ο Τούρκος αξιωματούχος αδυνατώντας να καταβάλει το χρηματικό ποσό όταν ο Παπάς του το ζήτησε πίσω μηχανεύτηκε την δολοφονία του. Ο Παπάς τότε για να γλυτώσει έφυγε για την Πόλη. Εκεί ήρθε σε επαφή με εκπροσώπους της Φιλικής Εταιρείας και ορκίστηκε μέλος της το 1818 δίνοντας 1000 γρόσια υπέρ του κοινού σκοπού. Η έναρξη της Επανάστασης στην Μολδοβλαχία βρίσκει τον Παπά στην Πόλη να ετοιμάζει την εξέγερση στην Μακεδονία.

Επιλέγει ως αρχηγείο του το Άγιο Όρος θέτοντας ως βασικά επιχειρήματα για την επιλογή του την φυσική οχύρωση του τόπου και την ύπαρξη 3.000 μοναχών που θα αποτελούσαν τον εν δυνάμει μάχιμο επαναστατικό στρατό του. Στις 23 Μαρτίου φτάνει το Όρος με το καράβι του ζεύγους Βισβίζη ύστερα από εντολή του Αλέξανδρου Υψηλάντη και υψώνει την σημαία της Επανάστασης. Σύντομα όλη η Χαλκιδική βρίσκεται σε επαναστατικό αναβρασμό.

Όμως τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως τα σχεδιάζει ο Παπάς. Μπορεί να ξόδεψε όλη του την περιουσία υπέρ του αγώνα όμως ακόμα και αυτή η τεράστια περιουσία δεν ήταν αρκετή για να εξοπλιστεί ο στρατός. Πολλοί παραμένουν χωρίς όπλα ενώ η βοήθεια του ελληνικού στόλου της Ύδρας δεν φτάνει ποτέ. Οι Τούρκοι περνούν στην αντεπίθεση στριμώχνοντας του επαναστάτες στην Κασσάνδρα και το Άγιο Όρος. Στην Κασσάνδρα το επαναστατικό κίνημα συντρίβεται και μπροστά στον κίνδυνο των αντιποίνων οι Αγιορείτες μοναχοί ελευθερώνουν το μέχρι τότε φυλακισμένο Τούρκο διοικητή του Αγίου Όρους.

Ήταν η πισώπλατη μαχαιριά στο μακεδονικό απελευθερωτικό κίνημα. Ο Τούρκος διοικητής ζητάει από τους μοναχούς να του παραδώσουν τον Παπά και τους συνεργάτες του για να τους τιμωρήσει και αυτοί με ένα κείμενο δουλικό και κατάπτυστο ζητούν από την Μονή Εσφιγμένου (στην οποία είχε καταφύγει ο Παπάς) να τους παραδώσει τον αρχικαπετάνιο και τους συνεργάτες του. Ο Παπάς μπροστά στον κίνδυνο της σύλληψης επιβιβάζεται σε καράβι μαζί με ορισμένους μοναχούς που προς τιμήν τους δεν τον πρόδωσαν και έμειναν μαζί του μέχρι τέλους και φεύγει για την Ύδρα. Εν πλω, παθαίνει καρδιακή προσβολή και αφήνει την τελευταία του πνοή πριν το πλοίο πιάσει λιμάνι.

Θάφτηκε στις 5 Δεκεμβρίου 1821 στο νησί της Ύδρας. Αργότερα τα οστά του μεταφέρθηκαν στην πόλη των Σερρών. Το επαναστατημένο έθνος τον τίμησε κηδεύοντας τον με τιμές στρατηγού ενώ ο Δ. Υψηλάντης έδωσε έγγραφα στους γιους του που βεβαίωναν την προσφορά του Παπά στον αγώνα. Μεταγενέστερα η γενέτειρα του μετονομάστηκε σε "Εμμανουήλ Παπάς" ενώ προτομές του υπάρχουν στο Πεδίο του Άρεως στην Αθήνα, στις Σέρρες και στη γενέτειρα του.

Αξίζει να αναφέρουμε πως τρεις γιοι του Παπά (από τα 8 συνολικά παιδιά του) έδωσαν την ζωή στον Αγώνα. Ένας αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Χαλκίδα, ο δεύτερος σκοτώθηκε πολεμώντας στο Νιόκαστρο και ο τρίτος πολεμώντας στην μάχη των Αθηνών υπό τον Καραϊσκάκη.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια μαρμάρινη προτομή. Απεικονίζει τον Εμμανουήλ Παπά σε ώριμη ηλικία με μουστάκι  και χαίτη. Στην βάση της προτομής αναγράφεται

ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ 

ΠΑΠΑΣ

1773 - 1821


Στο πλάι αναγράφονται τα λόγια:

Σ. ΤΡΙΑΝΤΗΣ 1978


Δηλαδή, η προτομή είναι έργο του  Στέλιου Τριάντη και τοποθετήθηκε το 1978.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Εμμανουήλ Παπάς ανήκει σε εκείνη την κατηγορία των Ελλήνων κεφαλαιούχων (μαζί με ελάχιστους ακόμα όπως το ζεύγος Βιζβίζη, η Μαντώ Μαυρογένους και η Μπουμπουλίνα) που μπρος στο κοινό όραμα για ελευθερία και αυτοδιάθεση δεν δίστασε να δώσει όχι μόνο ολόκληρη την περιουσία του αλλά και την ίδια του την ζωή. Έχτισε το επαναστατικό κίνημα στη Μακεδονία σχεδόν μόνος του δίχως καμιά βοήθεια από την κεντρική επαναστατική διοίκηση. Το εγχείρημα του αποκτά ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις αν σκεφτούμε τις δυσκολίες μιας ελληνικής επανάστασης στην Μακεδονία στις αρχές του 19ου αιώνα: η εγγύτητα της περιοχής σε δυο μεγάλα στρατιωτικά κέντρα της οθωμανικής Αυτοκρατορίας όπως η Θεσσαλονίκη και η Πόλη, το σαφώς εξασθενημένο ελληνικό στοιχείο της περιοχής συγκριτικά με περιοχές του νότου (η  Μακεδονία εκείνη την περίοδο κατοικούνταν πυκνά από Οθωμανούς, Βούλγαρους, Εβραίους και Σέρβους οι οποίοι δεν έβλεπαν με καλό μάτι την ελληνική εξέγερση) και τρίτο και σημαντικότερο η απόσταση που χώριζε την Χαλκιδική από τον κυρίως πυρήνα της ελληνικής επανάστασης.

Η επαναστατική διοίκηση μπορούσε να προστατεύσει την επανάσταση στην Χαλκιδική μόνο μέσω της θάλασσας. Και από την στιγμή που τα Υδραίικα και Σπετσιώτικα πλοία προτίμησαν να συμμετάσχουν σε άλλες επιχειρήσεις στη Πελοπόννησο και τις Κυκλάδες σφραγίστηκε η τύχη του ελληνικού κινήματος της Μακεδονίας. Εκ των προτέρων κρίνεται λάθος η επιλογή του Αγίου Όρους ως ορμητήριο των Επαναστατών πρώτον γιατί χωρίς στήριξη από την θάλασσα η όποια αντίσταση πάνω στους βράχους του ήταν μάταιη και δεύτερον γιατί η ιδιοσυγκρασία των μοναχών αμφιταλαντεύονταν ανάμεσα στην επαναστατικότητα και την δουλικότητα. Όντας αφερέγγυοι δεν δίστασαν όταν τα πάντα φαινόταν να έχουν κριθεί να ζητήσουν από την μονή Εσφιγμένου να παραδώσει τον Παπά σε αυτούς και αυτοί με την σειρά τους στις τούρκικες αρχές.

Δίκαια λοιπόν θεωρούμε στις μέρες μας τον Εμμανουήλ Παπά έναν γνήσιο αγωνιστή της ελευθερίας που έδωσε τα πάντα για το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των Ελλήνων. 

Πως θα πάμε

Η προτομή του Εμμανουήλ Παπά όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου δεξιά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Εμμανουήλ Παπά Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV, V 

Φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Βιβλιογραφία

1. Ο Γλύπτης Στέλιος Τριάντης, Συλλογικό, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2004
2. Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003

Φωτογραφίες από την προτομή του Αθανάσιου Διάκου στο Πεδίο του Άρεως

Η προτομή του Αθανάσιου Διάκου στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζοντας τον περίπατο μας στο Πεδίο του Άρεως σήμερα θα μιλήσουμε για την προτομή του Ρουμελιώτη Αθανάσιου Διάκου που βρίσκεται μαζί με τις υπόλοιπες προτομές των αγωνιστών του 21΄ στο ανακαινισμένο (εδώ και μερικούς μήνες) πάρκο.

Μερικά ιστορικά στοιχεία για τον Αθανάσιο Διάκο

Δεν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία γέννησης του Αθανάσιου Διάκου. Οι περισσότεροι ερευνητές συγκλίνουν στην άποψη ότι γεννήθηκε το έτος 1788. Την καταγωγή του διεκδικούν δυο χωριά: η Άνω Μουσουνίτσα και Αρτοτίνα και τα δυο χωριά του νομού Φωκίδας. Καταγόταν από πολυμελή οικογένεια και από μικρή ηλικία είτε γιατί ο ίδιος έδειξε έφεση προς την θρησκεία είτε γιατί η οικογένεια του αντιμετώπιζε δυσκολίες, φόρεσε τα ράσα. Γρήγορα χειροτονήθηκε Διάκος (από όπου προήλθε και η προσωνυμία με την οποία έμεινε γνωστός στην ιστορία) ωστόσο η θητεία του ως ρασοφόρος δεν έμελλε να κρατήσει για πολύ.

Ο ατίθασος και περήφανος χαρακτήρας του γρήγορα τον έφεραν σε σύγκρουση με το κυρίαρχο οθωμανικό στοιχείο. Η παράδοση το θέλει να έρχεται ένας Τούρκος επίσημος στο μοναστήρι όπου βρισκόταν ο Διάκος και εντυπωσιασμένος από το παράστημα του νεαρού του έκανε ανήθικες προτάσεις. Τότε ο Διάκος ύστερα από λογομαχία και καβγά μαζί του, τον σκότωσε. Η πιο πιθανή εκδοχή όμως στο ερώτημα ποια ήταν η αφορμή για να βγει ο Διάκος στα βουνά είναι ότι σε ένα γαμήλιο γλέντι όπου όλοι συνήθιζαν να γλεντάνε ρίχνοντας πυροβολισμούς στον αέρα σκότωσε κατά λάθος έναν άνθρωπο. Κατηγορήθηκε γι' αυτόν τον φόνο και έτσι βγήκε κλέφτης στα βουνά.

Εντάχτηκε στην ομάδα του Τσαμ Καλόγερου τον οποίο υπερασπίστηκε σε μια μάχη σώζοντας τον από τα χέρια των Τούρκων. Ο Τσαμ Καλόγερος λίγο πριν ξεψυχήσει υπέδειξε τον Διάκο ως διάδοχο του. Το 1814 στέλνεται ως αντιπρόσωπος της επαρχίας του Λιδωρικίου στην αυλή του Αλή Πασά όπου και πολεμά στο στρατό του μέχρι το 1816 (τα ίδια χρόνια με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο). Το 1818 μυείται στην Φιλική Εταιρεία και αφού περάσει ένα διάστημα στην ομάδα του Ανδρούτσου ως πρωτοπαλίκαρο, ιδρύει την δική του κλέφτικη ομάδα με την οποία κυρήσσει την Επανάσταση στην Ανατολική Στερεά.

Πολεμάει τους Τούρκους και κατορθώνει να πετύχει σημαντικές νίκες με πιο σημαντική από όλες την κατάληψη της Λιβαδειάς στις 1 Απριλίου 1821. Η μάχη είναι σκληρή και μαίνεται από σπίτι σε σπίτι καταλήγει όμως στην κατάληψη του κάστρου της πόλης και στην πυρπόληση του σπιτιού του διοικητή Μιρ Αγά. Ακολουθεί η κατάληψη της Θήβας ενώ η κατάληψη της Λαμίας (Ζητούνι εκείνη την εποχή) αποτυγχάνει. Ο Σουλτάνος θέλοντας να καταστείλει την επανάσταση των Ελλήνων στέλνει στην Ρούμελη δυο από τους πιο ικανούς στρατηγούς του: τον Ομέρ Βρυώνη και τον Κιοσέτ Μεχμέτ μαζί με 8.000 πεζικό και 900 καβαλάρηδες.

Οι ελληνικές δυνάμεις αποφασίζουν να ανακόψουν την επέλαση των Τούρκων αμυνόμενοι σε τρία σημεία: στην γέφυρα του Γοργοποτάμου όπου αρχηγός ήταν ο Δυοβουνιώτης, στα ύψη της Χαλκωμάτας όπου αρχηγός ήταν ο Πανουργιάς και στην γέφυρα της Αλαμάνας όπου αρχηγός ήταν ο Αθανάσιος Διάκος. Οι Τούρκοι αρχικώς ρίχνουν το βάρος της επίθεσης στις δυνάμεις του Δυοβουνιώτη και του Πανουργιά οι οποίοι κάτω από την τουρκική πίεση υποχωρούν. Τότε οι δυνάμεις του Κιοσέτ Μεχμέτ και του Ομέρ Βρυώνη πέφτουν πάνω στην γέφυρα της Αλαμάνας. Βλέποντας τον κίνδυνο περικύκλωσης και ολοκληρωτικού χαμού οι πολεμιστές του Διάκου προτείνουν οπισθοχώρηση.

Ο Διάκος - σαν άλλος Λεωνίδας - αρνείται να εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης και παραμένει με το τουφέκι στο χέρι στην γέφυρα της Αλαμάνας μαζί με 48 ακόμα ένοπλους Έλληνες. Η μάχη είναι άνιση. Ο Διάκος πολεμάει σαν θηρίο ακόμα και όταν τραυματίζεται και το σπαθί του σπάει. Το θελε όμως έτσι η έκβαση της μάχης ούτως ώστε ο Διάκος να συλληφθεί ζωντανός και να οδηγηθεί μπρος στις τούρκικες στρατιωτικές αρχές.

Ήταν τότε που ο Ομέρ Βρυώνης (ο οποίος γνώριζε τον Διάκο από την αυλή του Αλή Πασά και τον εκτιμούσε βαθύτατα) του ζήτησε να αλλαξοπιστήσει και ο ίδιος θα του έδινε αξίωμα στον οθωμανικό στρατό. Ο Διάκος φέρεται να απάντησε "εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε να πεθάνω". Ο Ομέρ Βρυώνης δεν ήθελε να τον σκοτώσει υπάκουσε όμως στην εντολή του ανώτερου Κιοσέτ Μεχμέτ ο οποίος πείστηκε από τα λόγια του Τούρκου διοικητή της Λαμίας Χαλήλ - μπεη σύμφωνα με τον οποίο ο Διάκος είχε σκοτώσει πολλούς Τούρκους και έπρεπε να τιμωρηθεί παραδειγματικά.

Την επομένη αυτός ο φλογερός Έλληνας και πρωτομάρτυρας της ελευθερίας θανατώθηκε στην πόλη της Λαμίας με το βασανιστήριο του ανασκολπισμού. Δίπλα του υπήρχαν τα κομμένα κεφάλια των συναγωνιστών του.Υπέμενε καρτερικά το μαρτύριο του ξεστομίζοντας τα λόγια "για δες καιρό που διάλεξε ο χάρος να με πάρει, τώρα που ανθίζουν τα κλαδιά και βγάζει η γης χορτάρι". Λόγια προφητικά αφού ο Ελληνισμός άνθισε στα επόμενα χρόνια μέσα στο σκοτάδι της οθωμανικής κυριαρχίας.

Το ελληνικό κράτος τίμησε τον ήρωα Αθανάσιο Διάκο δίνοντας το όνομα του σε δεκάδες πλατείες και οδούς σε όλη την επικράτεια της χώρας. Ένα από τα χωριά που διεκδικεί την καταγωγή του ονομάστηκε από το 1958 "Αθανάσιος Διάκος". Στο τόπο του μαρτυρίου του υπάρχει κενοτάφιο ενώ προτομές του και διάφορα μνημεία βρίσκονται στο Πεδίο του Άρεως της Αθήνας, στην Λαμία, στην Λιβαδειά, στην Αλαμάνα, στην Αρτοτίνα και σε άλλες πόλεις της χώρας. Ο ελληνικός στρατός του απένειμε τον τίτλο του Στρατηγού. 

Το μνημείο

Προκειται για μια προτομή η οποία παρουσιάζει τον Αθανάσιο Διάκο με πολεμική εξάρτηση. Έχει μουστάκι και μακριά μαλλιά ενώ ο καλλιτέχνης έχει κατορθώσει να αποτυπώσει στο μάρμαρο την ομορφιά του Διάκου η οποία σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής ήταν παροιμιώδης. Στην βάση του γλυπτού αναγράφεται:

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ 

ΔΙΑΚΟΣ

1786 *-1821 

Η προτομή είναι ένα έργο του Πέτρου Ρούμπου. Τοποθετήθηκε το έτος 1936. 

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Αθανάσιος Διάκος αποτελεί πρότυπο ήρωα, αυταπάρνησης και αυτοθυσίας. Συχνά ταυτίζεται με τον Σπαρτιάτη βασιλιά Λεωνίδα αφού όπως και ο Λακεδαιμόνιος βασιλιάς έτσι και ο οπλαρχηγός από την Φωκίδα αρνήθηκε να υποχωρήσει μπροστά στον υπέρτερο εχθρό αλλά προτίμησε να πολεμήσει μέχρι τέλους και πεθάνει. Η τοποθεσία στην οποία έδωσε την τελική του μάχη - μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά από τις Θερμοπύλες - κάνει αυτήν την σύγκριση ακόμα πιο επιτακτική.

Σίγουρα αποτελεί μια από τις πιο ηρωικές - με την αψεγάδιαστη και κυριολεκτική έννοια του όρου -  μορφές όχι μόνο του αγώνα του 21΄ αλλά ολόκληρης της ελληνικής ιστορίας.

Ο μαρτυρικός του θάνατος είχε ως στόχο από την πλευρά των Τούρκων να τρομοκρατήσει το ντόπιο πληθυσμό και να τον απομακρύνει από επαναστατικές σκέψεις και πρακτικές. Αποδείχτηκε τελικά μάταιος κόπος αφού παρά το αρχικό πάγωμα και μούδιασμα στην είδηση του μαρτυρικού θανάτου του Διάκου ο λαός της Ρούμελης μπόρεσε να ξαναβρεί το θάρρος του. Ούτε ένα μήνα μετά την εκτέλεση του Διάκου ο Οδυσσέας Ανδρούτσος θα έπαιρνε την εκδίκησή του σκορπώντας τον τρόμο στο τούρκικο ασκέρι στο Χάνι της Γραβιάς.

Μα η πιο γλυκιά εκδίκηση για τον χαμό του Διάκου αλλά και δικαίωση για την μνήμη του είναι το γεγονός ότι δέκα χρόνια μετά την Αλαμάνα η γενέτειρα του γη της Φωκίδας, οι πόλεις της Θήβας και της Λιβαδειάς που πρώτος ελευθέρωσε, η πόλη της Λαμίας όπου μαρτύρησε και γενικώς ολόκληρη η Ανατολική Στερεά θα ανάσαναν και πάλι ελεύθερες, λυτρωμένες από την οθωμανική κατοχή. 

Πως θα πάμε

Η προτομή του Αθανάσιου Διάκου όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Για τον Αθανάσιο Διάκο διαβάστε Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Δείτε βίντεο για τον Αθανάσιο Διάκο Ι, ΙΙ

* Όπως γράψαμε και παραπάνω υπάρχουν διαφωνίες σχετικά με το έτος γέννησης του Διάκου. Ο γλύπτης ενστερνίζεται την άποψη ότι γεννήθηκε το 1786. 

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003

Φωτογραφίες από την προτομή του Δημήτριου Υψηλάντη στο Πεδίο του Άρεως

Η προτομή του Δημήτριου Υψηλάντη στο Πεδίο του Άρεως

Συνεχίζουμε την περιήγηση μας στο Πεδίο του Άρεως και τα γλυπτά του αυτήν την φορά μελετώντας την προτομή του Δημήτριου Υψηλάντη αδερφού του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας και ουσιαστικά πρωτομάρτυρα της Ελληνικής Επανάσταση Αλέξανδρου Υψηλάντη.

Μερικά λόγια για τον Δημήτρη Υψηλάντη

Ο Δημήτρης Υψηλάντης γεννήθηκε το έτος 1794 στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γιος του Κωνσταντίνου Υψηλάντη ισχυρού Φαναριώτη της εποχής ο οποίος έφτασε μέχρι το αξίωμα του δραγουμάνου του Τουρκικού Στόλου. Η ισχυρή κοινωνική θέση του πατέρα του και η γενικότερη καλή οικονομική κατάσταση της οικογένειας των Υψηλάντηδων του έδωσαν τη δυνατότητα να σπουδάσει σε στρατιωτικές σχολές στη Γαλλία. Με το πέρας των σπουδών του πήγε στην Ρωσία όπου και κατατάχθηκε στην αυτοκρατορική φρουρά του Τσάρου φτάνοντας μέχρι και τον βαθμό του λοχαγού.

Το 1818 μυείται στην Φιλική Εταιρεία και με το ξέσπασμα της Επανάστασης κατεβαίνει στην Πελοπόννησο ως αντιπρόσωπος της Αρχής της Εταιρείας την οποία κατείχε ο αδερφός του Αλέξανδρος Υψηλάντης. Ο κόσμος τον υποδέχεται με ιδιαίτερη θέρμη και πιστεύει πως με τις πολεμικές του ικανότητες και τις διπλωματικές του γνωριμίες θα προσφέρει πολλά στον αγώνα. Ωστόσο από την πρώτη κιόλας στιγμή ένα τμήμα της επαναστατημένης Ελλάδας - οι πρόκριτοι με τους κοτζαμπάσηδες - δεν τον είδαν με καλό μάτι καθώς οι ιδέες του και η ίδια του η παρουσία έφερναν ανατροπή του μέχρι τότε κοινωνικού status quo.

Στις 20  Ιουνίου αναλαμβάνει αρχιστράτηγος όμως οι συγκρούσεις του με τους κοτζαμπάσηδες του στερούν το αξίωμα. Ύστερα από πιέσεις του Κολοκοτρώνη με τον οποίο πάντοτε είχε καλές σχέσεις επανέρχεται στο αξίωμα. Την ουσιαστική αρχιστρατηγία ωστόσο ασκεί ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Στις εργασίες της Α΄ Εθνοσυνέλευσης στην Επίδαυρο δεν συμμετείχε καθώς βρισκόταν μαζί με τον Κολοκοτρώνη στην πολιορκία του Ακροκορίνθου. Εκλέχτηκε Πρόεδρος του Βουλευτικού - ουσιαστικά μια διακοσμητική θέση - αφού οι πρόκριτοι προτίμησαν να εκλέξουν πρόεδρο του Εκτελεστικού τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο ο οποίος όντας γνήσιος πολιτικάντης στεκόταν δίπλα στα συμφέροντα τους και τις πολιτικές τους εξουσίες.

Πικραμένος από την στάση των προκρίτων και αηδιασμένος από τις πολιτικές μηχανορραφίες αφοσιώνεται εξ ολοκλήρου στην μάχη για απελευθέρωση. Πολεμάει στα Δερβενάκια, συμμετέχει στην εκστρατεία εναντίον της Αθήνας και στις πολιορκίας του Ναυπλίου και του Άργους καθώς και στην μάχη της Λέρνας και των Μύλων. Ο Δημήτρης Υψηλάντης είναι αυτός που από την θέση του αρχιστράτηγου Ανατολικής Στερεάς που του είχε παραχωρήσει ο Κυβερνήτης Καποδίστριας θα τερματίσει τον Πόλεμο στην μάχη της Πέτρας στις 12 Σεπτεμβρίου 1829. Ο τουρκικός στρατός θα αφήσει στο πεδίο της μάχης  4 σημαίες και 100 νεκρούς μα το σημαντικότερο όλων είναι ότι θα αναγκαστεί να συνθηκολογήσει. Ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία που ένα τουρκικό επίλεκτο στρατιωτικό τμήμα συνθηκολογούσε με ελληνικό στράτευμα.

Με το πέρας της ελληνικής επανάστασης αποσύρθηκε ταλαιπωρημένος από την χρόνια ασθένεια που τον βασάνιζε (μυοτονική δυστροφία, μια σπάνια ασθένεια των σκελετικών μυών και των ενδοκρινών αδένων) στο Ναύπλιο. Λέγεται πως εξαιτίας αυτής του της ασθένειας έδειχνε πολύ μεγαλύτερος από όσο ήταν στην πραγματικότητα. 

Πέθανε στις 5 Αυγούστου του 1832 στην πόλη του Ναυπλίου σε ηλικία μόλις 39 ετών. Προς τιμήν του το ελληνικό κράτος έχει στήσει προτομές και έχει ονομάσει με το όνομα του πολλές οδούς ανα την επικράτεια. Οι Η.Π.Α. προς τιμήν του ονόμασαν Υψηλάντη μια πόλη στο Μίσιγκαν στην οποία υπάρχει και προτομή του αγωνιστή.

Το μνημείο

Συγκριτικά με τα υπόλοιπα μνημεία του χώρου, η προτομή του Δημήτριου Υψηλάντη φαίνεται να είναι παλαιότερης κατασκευής. Ή είναι λιγότερο συντηρημένη από τις υπόλοιπες καθώς τα γράμματα στην βάση έχουν ξεθωριάσει. Παρουσιάζει τον Υψηλάντη με την στρατιωτική του στολή (προφανώς την στολή λοχαγού της αυτοκρατορικής φρουράς του Τσάρου) ενώ το κεφάλι του είναι φαλακρό εκτός από τις άκρες πάνω από τα αυτιά. Στην βάση γράφει:

ΔΗΜ. ΥΨΗΛΑΝΤΗΣ

1794 -1832

Η προτομή είναι έργο του γλύπτη Γιάννη Παππά. Τοποθετήθηκε το έτος 1934 (βλ. πηγές).

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Ο Δημήτρης Υψηλάντης παρά την αριστοκρατική του καταγωγή δεν είχε καμιά απολύτως σχέση με εκείνους του Φαναριώτες οι οποίοι με την έναρξη της Επανάστασης μύρισαν αξιώματα και εξουσία και ακολούθησαν την θέληση της πονηρής τους μύτης. Ανιδιοτελής και φλογερός πατριώτης εγκατέλειψε τα αξιώματα του στην Ρωσία για να πολεμήσει για τον κοινό σκοπό. Παρών σε μεγάλες μάχες της Επανάστασης όπως τα Δερβενάκια και οι Μύλοι, πορθητής κάστρων όπως το Άργος και το Παλαμήδι, αψήφισε τους όποιους κινδύνους για χάρη της ελευθερίας της πατρίδας του.

Όσο γενναίος ήταν στο πεδίο της μάχης όπου διέπρεψε πάμπολλες φορές άλλο τόσο διστακτικός ήταν στον πολιτικό στίβο. Για το καλό της χώρας δίστασε να έρθει σε ανοιχτή σύγκρουση με το κατεστημένο των προκρίτων και των κοτζαμπάσηδων οι οποίοι όντας πιο μπαρουτοκαπνισμένοι στα πολιτικά εύκολα τον παραγκώνισαν από την εξουσία. Μπορεί - προς ατυχία του δύσμοιρου αυτού τόπου - ο Υψηλάντης με τον Κολοκοτρώνη να παραγκωνίστηκαν από την πολιτική διοίκηση η οποία εκπροσωπούνταν από ιδιοτελή άτομα όπως ο Μαυροκορδάτος και ο Κωλέττης όμως την αγάπη του λαού δεν την έχασε ούτε για ένα λεπτό.  Όπως και την πίστη του στον Αγώνα γι' αυτό και πολέμησε μέχρι τέλους όταν άλλοι είχε κατεβάσει τα όπλα και ήταν αυτός που έκλεισε το ένδοξο αυτό πολεμικό κεφάλαιο της ελληνικής Επανάστασης.

Ταλαιπωρημένος και αηδιασμένος από τις πολιτικές μηχανορραφίες των νεοελλήνων πολιτικάντηδων αυτός ο φλογερός Έλληνας έφυγε νέος - όπως και ο αδερφός του εξάλλου -  δίχως να μπορέσει να χαρεί το ελεύθερο ελληνικό κράτος. Έφυγε έχοντας περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στα πεδία των μαχών υπέρ της ελευθερίας της πατρίδας όταν άλλοι μοίραζαν σε γραφεία τα αξιώματα και την εξουσία. Ακόμα όμως και μετά το θάνατο του οι πρόκριτοι που τόσο πολύ τους είχε θορυβήσει η παρουσία του, συνέχισαν να το κυνηγούν. Ειδικότερα ο Ιωάννης Κωλέττης κυνήγησε τη γυναίκα που αγάπησε βαθιά ο Υψηλάντης την αγωνίστρια από την Μύκονο Μαντώ Μαυρογένους την οποία εκδίωξε από το Ναύπλιο και έβαλε στην πορεία της κάθε είδους εμπόδιο. Η Μαντώ όντας μια αληθινή πρόμαχος της ελευθερίας πέθανε και αυτή φτωχή και ξεχασμένη από το σάπιο ελληνικό κράτος των Κωλέττηδων και των Μαυροκορδάτων.

Πως θα πάμε

Η προτομή του Δημήτρη Υψηλάντη όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο αριστερό μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου δεξιά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Δημήτριο Υψηλάντη Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, IV, V, VI

Δείτε φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003

Φωτογραφίες από την προτομή της Δόμνας Βισβίζη στο Πεδίο του Άρεως

Η προτομή της Δόμνας Βισβίζη στο Πεδίο του Άρεως

Πέρα από τους χιλιάδες άντρες αγωνιστές υπήρξαν επίσης και χιλιάδες γυναίκες αγωνίστριες που πολέμησαν συχνά στην πρώτη γραμμή μαζί με τους άντρες με το τουφέκι στο χέρι εναντίον της οθωμανικής δεσποτείας. Σημαντικότερες εξ αυτών των γυναικών ήταν βεβαίως η πολυθρύλητη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα καθώς και η Μυκονιάτισσα μπουρλοτιέρισσα Μαντώ Μαυρογένους. Υπάρχει όμως και μια ακόμα γυναίκα αγωνίστρια του 21΄ η οποία είχε εξίσου σπουδαία προσφορά στον Αγώνα για ελευθερία παραμένει όμως η ιστορία της λιγότερο γνωστή. Πρόκειται για την Δόμνα Βισβίζη, την Θρακιώτισσα αρχικαπετάνισσα την οποία τίμησε το ελληνικό κράτος στήνοντας την προτομή της στο Πεδίο του Άρεως πλάι στην προτομή των υπολοίπων αγωνιστών του 21΄.

Μερικά λόγια για την Δόμνα Βισβίζη

Η Δόμνα Βισβίζη γεννήθηκε στην πόλη του Αίνου της Θράκης το 1783. Προερχόταν από πλούσια οικογένεια γαιοκτημόνων. Το 1808 παντρεύτηκε τον Αντώνιο Βισβίζη ο οποίος είχε στην κατοχή του μια σειρά από μεγάλα εμπορικά πλοία. Μαζί αποκτήσαν πέντε παιδιά. Η ιστορία της Δόμνας είναι στενά συνδεδεμένη με αυτήν του άντρα της ο οποίος μυήθηκε από νωρίς στην Φιλική Εταιρεία. 

Η επαναστατική δράση του ζεύγους άρχισε στις 2 Μαΐου 1821 όταν εμφανίστηκαν στον ορίζοντα του Αίνου Ψαριανά πλοία τα οποία ήλθαν με σκοπό να πολιορκήσουν το τούρκικο φρούριο της πόλης. Το ζεύγος αμέσως αρμάτωσε το ισχυρότερο τους πλοίο το μπρίκι "Καλομοίρα" το οποίο διέθετε 16 κανόνια και 140 ναύτες και συμμετείχε ενεργά στο βομβαρδισμό του φρουρίου. Οι επαναστάτες τελικά κυρίεψαν το οχυρό και έφεραν πίσω στα Ψαρά 24 κανόνια ως λάφυρα.

Η  Καλομοίρα ακολούθησε τα επαναστατημένα πλοία από τα Ψαρά και στα μέσα του Μαΐου έδωσε έμπρακτη βοήθεια στους επαναστάτες της Κασσάνδρας. Μετά την αποτυχία του επαναστατικού κινήματος στην Μακεδονία το πλοίο του ζεύγους Βισβίζη κατόρθωσε να διασώσει τον αρχηγό της ελληνικής επανάστασης στην Μακεδονία Εμμανουήλ Παππά από το Άγιο Όρος και να τον μεταφέρει στην Ύδρα. Δυστυχώς όμως όχι σώο αφού πάνω στο πλοίο ο Παππάς πέθανε από καρδιακή ανακοπή. Συνέχισε την επαναστατική του δράση συμμετέχοντας σε πολεμικές ενέργειες στον Βόλο, την Στυλίδα και τον Ευβοϊκό κόλπο και μέσα σε αυτές τις δράσεις υπήρξε και η μεταφορά του Οδυσσέα Ανδρούτσου και των ανδρών του.

Σε μια από αυτές τις εκστρατείες ο Αντώνης Βισβίζης σκοτώθηκε. Η Δόμνα συνέχισε τον αγώνα κρατώντας κρυμμένο το νεκρό κουφάρι του άντρα της και αφού τελείωσε η μάχη έθαψε την επομένη τον νεκρό στο ναό των Αγίων Αναργύρων στην Λιβάδα της Εύβοιας. Πολέμησε συνεχόμενα για τρία ολόκληρα χρόνια από το 1821 μέχρι και το 1823. Το 1823 αποσύρθηκε λόγω έλλειψης πόρων (είχε ξοδέψει όλη την περιουσία του άντρα της υπέρ του Αγώνα) παραχωρώντας την Καλομοίρα στο ελληνικό κράτος. Η διοίκηση μετέτρεψε το πλοίο σε πυρπολικό το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τον εμπρησμό της τούρκικης φρεγάτας που μετέφερε το θησαυροφυλάκιο του τουρκικού στόλου. Ως αντάλλαγμα στην Δόμνα Βισβίζη δόθηκε ένα σπίτι με δυο δωμάτια στο Ναύπλιο χωρίς πόρτες.

Μετά την λήξη της Επανάστασης έζησε δύσκολα χρόνια. Με πέντε παιδιά στο χέρι τριγυρνούσε από πόλη σε πόλη της ελεύθερης Ελλάδας πότε στο Ναύπλιο πότε στην Ύδρα πότε στην Ερμούπολη ζητώντας προστασία και βοήθεια από το ελληνικό κράτος. Πέτυχε τελικά να της χορηγηθεί σύνταξη αγωνιστή που έφτανε τις 30 δραχμές. Πέθανε στον Πειραιά το 1850. Πριν πεθάνει πρόλαβε να δει τον γιο της Θεμιστοκλή αρχικά ακόλουθο του Υπουργείου εξωτερικών και μετέπειτα διοικητή της Νάξου.

Στις μέρες μας το ελληνικό κράτος τιμά την μνήμη της με διάφορες προτομές και ονομασίες οδών. Επίσης το 3ο Γυμνάσιο της Αλεξανδρούπολης φέρει το όνομα της.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια λιτή μαρμάρινη προτομή η οποία απεικονίζει την Δόμνα Βισβίζη σε νεαρή ηλικία την εποχή που ήταν αρχικαπετάνισσα του ελληνικού επαναστατικού στόλου. Φοράει ναυτική στολή και φέρει μαντήλι στο κεφάλι. Στην βάση αναγράφεται:

ΔΟΜΝΑ ΒΙΣΒΙΖΗ

1783 -1850

Δημιουργός του έργου είναι ο γλύπτης Απόστολος Φανακίδης. Η προτομή είναι κατά πολύ μεταγενέστερη των υπολοίπων. Τοποθετήθηκε μόλις το 2005.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Η Δόμνα Βισβίζη υπήρξε μια σπουδαία Ελληνίδα επαναστάτρια αντάξια της Μπουμπουλίνας και της Μαυρογένους. Το γεγονός ότι είναι λιγότερο γνωστή από τις υπόλοιπες δεν μειώνει σε καμία περίπτωση την προσφορά της στον Αγώνα. Θα μπορούσε να ζήσει μια άνετη ζωή στον Αίνο μέσα στην χλιδή και τα πλούτη αλλά αντ' αυτού προτίμησε να ακολουθήσει το άντρα της στον αγώνα για την ελευθερία της πατρίδας. Προτίμησε την προσφορά από την άνεση, την αντίσταση από τον συμβιβασμό,  κύριο χαρακτηριστικό των ηρώων. Μια προσφορά η οποία μάλλον δεν εκτιμήθηκε από το ελεύθερο ελληνικό κράτος. Μετά τον χαμό του άντρα της (που ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι δολοφονήθηκε από Έλληνες, ανθρώπους της διοίκησης) η Δόμνα όντας μόνη και γυναίκα βρίσκεται σε δυσχερή θέση. Δέχεται πιέσεις από παντού και ουσιαστικά αναγκάζεται να παραχωρήσει την Καλομοίρα για να μετατραπεί σε πυρπολικό προκειμένου να μπορέσει να ζήσει. Το αχρείο ελληνικό κράτος της επιτρέπει να ζήσει σε ένα δωμάτιο στο Ναύπλιο το οποίο δεν είχε ούτε πόρτες.

Όλα αυτά σε συνδυασμό με το γεγονός ότι έχασε τα τρία μικρότερα παιδιά της από πανώλη την μετατρέπουν σε τραγική φιγούρα της Επανάστασης όπως εξάλλου τραγικές φιγούρες ήταν και η Μπουμπουλίνα με την Μαντώ Μαυρογένους των οποίων την ιστορία θα μελετήσουμε μελλοντικά. Ευτυχώς το ελληνικό κράτος έστω και αργά της παραχώρησε σύνταξη (έστω και 30 δραχμών) και τοποθέτησε τον γιο της σε σημαντικές θέσεις στον κρατικό μηχανισμό. Αυτές ήταν κινήσεις (έστω και αργοπορημένες) που αναγνώριζαν το έργο της Δόμνας και σίγουρα θα της έδωσαν μια κάποια χαρά μέσα στην δυστυχία των τελευταίων της χρόνων. 

Πως θα πάμε

Η προτομή της Δόμνας Βισβίζη όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο αριστερό μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου δεξιά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τη Δόμνα Βισβίζη Ι, ΙΙ, ΙΙΙ

Φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Φωτογραφίες από την προτομή του Οδυσσέα Ανδρούτσου στο Πεδίο του Άρεως

Η προτομή του Οδυσσέα Ανδρούτσου στο Πεδίο του Άρεως

Από σήμερα θα ξεκινήσουμε ένα αφιέρωμα στις προτομές των αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης που βρίσκονται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Επισκέφτηκα το Πεδίο λίγο πριν ολοκληρωθούν πλήρως οι εργασίες αποκατάστασης του τον Οκτώβριο του 2010 και από τότε μιας και βρίσκεται δίπλα στο τωρινό μου σπίτι το επισκέπτομαι συχνά. Οι προτομές των αγωνιστών βρίσκονται στις δυο πλευρές ενός μονοπατιού έχοντας η καθεμία από μια προτομή δίπλα της (στα 5 μέτρα περίπου) και απέναντί της (στα 20 μέτρα περίπου).

Το να μελετήσουμε τις προτομές των αγωνιστών του 1821 που βρίσκονται στο Πεδίο του Άρεως μας δίνει μια καλή ευκαιρία να δούμε και κάποιες πτυχές της ελληνικής επανάστασης οι οποίες είναι άγνωστες στο ευρύ κοινό. Η παρουσίαση των προτομών θα ολοκληρωθεί στα μέσα του Φεβρουαρίου οπότε και θα συνεχίσουμε με άλλα μνημεία της πόλης των Αθηνών κυρίως αλλά και της Ελλάδας γενικότερα. Οι προτομές των αγωνιστών θα παρουσιάζονται αλφαβητικά.

Ξεκινάμε με την προτομή του Ρουμελιώτη Οδυσσέα Ανδρούτσου.

Μερικά λόγια για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος γεννήθηκε το 1790 στο νησί της Ιθάκης. Ο πατέρας του ήταν ο Ανδρέας Βαρούσης με καταγωγή από την Φθιώτιδα της Ρούμελης. Ξακουστός οπλαρχηγός της Ρούμελης, πολέμησε στο πλευρό του Λάμπρου Κατσώνη και μετά την ήττα του τελευταίου πιάστηκε αιχμάλωτος και αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Κωνσταντινούπολη. Η μητέρα του ακριβή Τσαρλαμπά καταγόταν από την Πρέβεζα. Μετά την παράδοση της πόλης στον Αλή Πασά, μετανάστευσε στη Λευκάδα και από εκεί στο νησί της Ιθάκης.

Εκεί γεννήθηκε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και βαφτίστηκε από την χήρα του Λάμπρου Κατσώνη Μαρουδιά και τον Γιάννη Ζαβό παίρνοντας το όνομα του μυθικού βασιλιά της Ιθάκης Οδυσσέα. Ο μικρός Οδυσσέας μεγάλωσε ορφανός και το 1806 ο Αλή Πασάς ο οποίος διατηρούσε καλές σχέσεις με τον πατέρα του τον πήρε στην αυλή του ως προστατευόμενο. Η αυλή του Αλή πασά έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην διαμόρφωση του χαρακτήρα και των ικανοτήτων του Οδυσσέα.

Εκεί φοίτησε στην στρατιωτική σχολή του Αλί και ήταν τόσο καλές οι επιδόσεις του που ο Πασάς τον έκανε μέλος της προσωπικής σωματοφυλακής του. Το 1819 πριν καν συμπληρώσει το 20ο έτος της ηλικίας του ορίστηκε δερβέναγας της ανατολικής Στερεάς. Συμμετείχε στις μάχες του Αλί  στο Αργυρόκαστρο, το Βεράτι και το Γαρδίκι και για τις υπηρεσίες του ο Αλί του πρόσφερε την οπλαρχηγία της Λιβαδειάς.

Το 1820 μετά την ρήξη του Αλί με τον Σουλτάνο ο Ανδρούτσος - που είχε ήδη μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία από το 1818 - μυεί στον κοινό αγώνα της Φιλικής τον Αθανάσιο Διάκο στον οποίο και αφήνει την οπλαρχηγία της Λιβαδειάς και πηγαίνει στην Αράχοβα όπου και προσπαθεί να δημιουργήσει κοινή συμμαχία μεταξύ Ελλήνων και Αλβανών εναντίον των Τούρκων. Αποτυγχάνει λόγω της άρνησης του Ομέρ Βρυώνη και αποσύρεται στην Λευκάδα όπου έρχεται σε επαφή με τον Καραϊσκάκη, τον Κυριακούλη Μαυρομιχάλη και άλλους οπλαρχηγούς. 

Το 1821 με την έναρξη της επανάστασης ο Ανδρούτσος αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο στην ανατολική στερεά. Στις 8 Μαΐου 1821 γράφει μαζί με μερικές δεκάδες ακόμα αδούλωτων Ελλήνων μια από τις πιο ένδοξες σελίδες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Ταμπουρώνεται στο Χάνι της Γραβιάς και κατορθώνει να σταματήσει τον στρατό του Ομέρ Βρυώνη ο οποίος προηγουμένως είχε συντρίψει τις δυνάμεις του Διάκου στην Αλαμάνα και είχε σκοτώσει με τον πλέον βάναυσο τρόπο τον Έλληνα οπλαρχηγό. Ο Ανδρούτσος εκδικείται τον φίλο του στέλνοντας στο τάφο 330 Τούρκους και τραυματίζοντας άλλους 800. Ο Βρυώνης καλεί να φέρουν κανόνι οι Έλληνες όμως που είχαν ήδη καταλάβει τις προθέσεις τους δραπετεύουν μέσα στη νύχτα. Ο Ομέρ Βρυώνης συγκλονισμένος από την έκβαση της μάχης αποσύρεται στην Εύβοια και διακόπτει την επέλαση του προς την Πελοπόννησο.

Το 1822 του απονέμεται ο τίτλος του αρχιστράτηγου Ανατολικής Στερεάς όμως λίγο αργότερα ο Ιωάννης Κωλέττης έρχεται σε σύγκρουση μαζί του και του στερεί το αξίωμα. Ο Ανδρούτσος μένει σχεδόν ανενεργός και παροπλισμένος καθώς η κεντρική διοίκηση τον θεωρεί μάλλον εχθρό παρά φίλο. Έχοντας προβλέψει τον εμφύλιο πόλεμο καλεί τον Κολοκοτρώνη και τον Καραϊσκάκη να αναλάβουν δράση για την ανατροπή των πολιτικών. Ο Γέρος του Μωριά αρνείται καθώς τρέμει στην προοπτική ενός Εμφυλίου πολέμου. Ο πόλεμος τελικά έρχεται και θα στερήσει την ζωή του ίδιου του γιου του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη...

Ο Ανδρούτσος ο οποίος στο μεταξύ προσπαθεί να κάνει διάφορους στρατηγικούς ελιγμούς στην Ανατολική Στερεά μεταξύ των οποίων και το κάλεσμα σε δήθεν συμμαχία με τους Τούρκους κατηγορείται για έσχατη προδοσία και διώκεται από το πάλαι ποτέ πρωτοπαλίκαρο του Γιάννη Γκούρα. Ο Ανδρούτσος στην πραγματικότητα χρησιμοποιούσε την πίστη των Τούρκων στην πρότερη καλή του υπηρεσία στην αυλή του Αλί προκειμένου να τους παγιδεύσει και να τους φέρει στην αγκαλιά του ελληνικού στρατού καταστρέφοντας τους. Το ότι δεν επιθυμούσε σύγκρουση με ελληνικά στρατεύματα φαίνεται και από το γεγονός ότι δεν συγκρούστηκε με τα στρατεύματα των διωκτών του υπό τον Γιάννη Γκούρα. Τελικά παραδόθηκε στις ελληνικές αρχές οι οποίες του είχαν υποσχεθεί να τον αφήσουν ελεύθερο. Στην αρχή όμως τον περιόρισαν στο Μοναστήρι του Δομοκού και αργότερα τον συνέλαβαν και τον οδήγησαν στην Ακρόπολη των Αθηνών.

Πάνω στον Ιερό Βράχο της Αθήνας το βράδυ της 5ης Ιουνίου 1825 γράφτηκε μια από τις πιο μελανές σελίδες της σύγχρονης ιστορίας του ελληνικού κράτους. Έπειτα από έγκριση του Γιάννη Γκούρα ο Οδυσσέας Ανδρούτσος δολοφονήθηκε με στραγγαλισμό των γενετικών του οργάνων αφού προηγουμένως είχε βασανιστεί προκειμένου να πει στους βασανιστές του που έκρυβε τους ...θησαυρούς του! Δολοφόνοι του Οδυσσέα Ανδρούτσου - του θρύλου της Γραβιάς - ήταν ο στρατιώτης Θεοχάρης από το Λιδωρίκι, ο Ιωάννης Μαμούρης, ο Μήτρος της Τριανταφυλλίνας και ο παππάς (!!!) Παπακώστας Τζαμάλας.

Η διοίκηση επειδή γνώριζε την απήχηση που είχε ο Ανδρούτσος στον ελληνικό λαό και φοβόταν αντιδράσεις απέκρυψε το γεγονός της δολοφονίας του. Στήσανε ένα σκοινί έξω από το παράθυρο του κελιού του και πέταξαν το πτώμα του από την Ακρόπολη προκειμένου να φανεί ως απόπειρα διαφυγής! Το σώμα του Ανδρούτσου μαζεύτηκε από τους πρόποδες το Βράχου και θάφτηκε πρόχειρα στα πέριξ.

Έπρεπε να έρθει η μαρτυρία του στρατιώτη Καλαντζή ο οποίος φιλούσε σκοπιά εκείνο το βράδυ για να λάμψει η αλήθεια και να πάρει ο κάθε πρωταγωνιστής εκείνης της νύχτας της θέση που του αξίζει στην ιστορία:

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος στο πάνθεον των Ελλήνων Ηρώων και οι δολοφόνοι του με πρώτο και καλύτερο τον προδότη και ηθικό αυτουργό Γιάννη Γκούρα στο αιώνιο ανάθεμα της ανθρωπότητας.

Τα οστά του Οδυσσέα Ανδρούτσου μεταφέρθηκαν έπειτα από δεκαετίες στο Α΄ Νεκροταφείο των Αθηνών σκεπασμένα κάτω από από ένα λιτό και κομψό μνημείο όπως ταιριάζει σε όλους τους μεγάλους. Είχα την τύχη να το επισκεφτώ και θα σας το παρουσιάσω στο μέλλον. Σήμερα σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο τα οστά του λιονταριού της Ρούμελης βρίσκονται στην Πρέβεζα.

Το μνημείο

Πρόκειται για μια επιβλητική μαρμάρινη προτομή όπως και όλες οι υπόλοιπες που βρίσκονται στον χώρο και έχουν φτιαχτεί συμμετρικά και με την ίδια τεχνοτροπία. Παρουσιάζει τον Οδυσσέα Ανδρούτσο με μουστάκι, μακριά μαλλιά και καπέλο στο κεφάλι. Στην προτομή αναγράφεται

ΟΔΥΣΣΕΥΣ 

ΑΝΔΡΟΥΤΣΟΣ

1790-1825

H προτομή είναι έργο του γλύπτη Θανάση Απάρτη. Τοποθετήθηκε το έτος 1936 (βλ. βιβλιογραφία).

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο όπως εξάλλου και για την πληθώρα των Ελλήνων επαναστατών του 21΄ δεν μπορούμε εμείς οι μεταγενέστεροι να γράψουμε και πολλά γιατί κρίνουμε εκ του ασφαλούς. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι είχαν το θάρρος να σηκώσουν το όπλο απέναντι σε μια πανίσχυρη και δεσποτική αυτοκρατορία μην έχοντας βοήθεια από πουθενά την στιγμή που εμείς δεν έχουμε την δύναμη να διώξουμε από τον τόπο μας τον Στρος Καν και τον κάθε αυτόκλητο σωτήρα και "γιατρό" του τόπου μας.

Οπότε η γενιά μου μάλλον δεν νομιμοποιείται να κρίνει τις επιλογές μιας γενιάς που υπήρξε βαθιά ελληνική και ηρωική.

Στην περίπτωση όμως του Οδυσσέα Ανδρούτσου παρατηρείται ένα φαινόμενο το οποίο ανέκαθεν ταλάνιζε την ελληνική πραγματικότητα: η ζήλια και η διχόνοια. Είναι οι κοτζαμπάσηδες και η κάστα των πολιτικών αυτή που τρέμει τον Ανδρούτσο (όπως τρέμει και τον Καραϊσκάκη και τον Κολοκοτρώνη) και κάνει τα πάντα για να τον βγάλει από την μέση. Γιατί σε περίπτωση που επικρατούσε ο Ανδρούτσος και οι ιδέες που αυτός εκπροσωπούσε, οι κοτζαμπάσηδες θα είχαν σαφώς μειωμένες εξουσίες στο ελεύθερο ελληνικό κράτος. Επομένως πατώντας πάνω στο γεγονός ότι μάλλον ο Ανδρούτσος είχε προσχωρήσει στη μουσουλμανική αίρεση στην οποία ανήκε και ο προστάτης του Αλί και στο στρατήγημα του να πάρει μαζί του 600 Αλβανούς τον ανακήρυξε προδότη και τον εξόντωσε όπως εξόντωσε μελλοντικά και τον Καραϊσκάκη και προσπάθησε να εξοντώσει και τον Γέρο του Μωριά.

Θλιβερά γεγονότα υποκινούμενα από ντόπια συμφέροντα μικρών ανθρώπων όπως ο Μαυροκορδάτος και ο Κωλέττης. Όσο για την συμπεριφορά του Γκούρα, δεν υπάρχουν σχόλια. Όταν διατάζεις τον βασανισμό, την δολοφονία και την μετέπειτα σπίλωση του ονόματος του οπλαρχηγού και ευεργέτη σου δεν μπορεί παρά να είσαι ένα μικρό ματαιόδοξο σκουλήκι.

Όπως είπαμε όμως και πιο πάνω η Ιστορία - πάντα δίκαιη και αληθής - έδωσε στον Οδυσσέα Ανδρούτσο την τιμή και την θέση που του πρέπει.

Πως θα πάμε

Η προτομή του Οδυσσέα Ανδρούτσου όπως και οι προτομές των υπόλοιπων αγωνιστών της Επανάστασης του 1821 βρίσκεται στο Πεδίο του Άρεως στην πόλη των Αθηνών. Για να φτάσουμε στο Πεδίο του Άρεως το οποίο βρίσκεται σχεδόν πάνω στην συμβολή τον οδών Πατησίων και Αλεξάνδρας (παρεμβάλλεται πλαγίως η πλατεία Αιγύπτου) χρησιμοποιούμε τον ηλεκτρικό και κατεβαίνουμε στην στάση Βικτώρια. Από εκεί ανηφορίζουμε την οδό Χέυδεν η οποία τερματίζει ακριβώς στο Πεδίο του Άρεως. Η κύρια είσοδος βρίσκεται στο δεξί μας χέρι ακριβώς στο άγαλμα του βασιλιά Κωνσταντίνου. Τα αγάλματα βρίσκονται στην πρώτη στροφή του πάρκου αριστερά όπως ερχόμαστε από το άγαλμα του Κωνσταντίνου.

Διαβάστε για τον Οδυσσέα Ανδρούτσο Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, IV, V, VI

Η μάχη στο Χάνι της Γραβιάς εδώ

Φωτογραφίες από την προτομή εδώ

Η λαϊκή μούσα διέσωσε τη μνήμη του Οδυσσέα Ανδρούτσου μέσα από τα δημοτικά τραγούδια γνωστότερο εκ των οποίων είναι το "Του Ανδρούτσου η Μάνα".

Βιβλιογραφία

• Τα γλυπτά της Αθήνας: Υπαίθρια Γλυπτική 1834 -2004, Αντωνοπούλου Ζέτα, Εκδόσεις Ποταμός, Αθήνα, 2003

Φωτογραφίες από τον βυζαντινό ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος του Κοττάκη στην Πλάκα

Ο βυζαντινός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (Κοττάκη) στην Πλάκα

Στην περασμένη ανάρτηση μιλήσαμε για το ναό Μεταμόρφωσης του Σωτήρα στους πρόποδες της Ακρόπολης τον γνωστό και ως Σωτηράκη. Σήμερα θα μελετήσουμε το συνονόματο ναό του, το ναό Μεταμόρφωσης του Σωτήρα ο οποίος βρίσκεται και αυτός στην περιοχή της Πλάκας και φέρει την προσωνυμία "Κοττάκη".

Ιστορικά Στοιχεία

Ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα φέρεται να χτίστηκε τον 10ο αιώνα και ως εκ τούτου αποτελεί έναν από τους παλαιότερους σωζόμενους ναούς των Αθηνών. Όμως στις μέρες μας πολύ λίγα πράγματα θυμίζουν τον μεσαιωνικό βυζαντινό ναό αφού έχουν γίνει πολλές προσθήκες οι οποίες έχουν χαλάσει την αισθητική του.

Η επονομασία Κοττάκη φαίνεται να δόθηκε στο ναό από το όνομα της οικογένειας Κοττάκη στην οποία προφανώς άνηκε για ένα διάστημα. Την ονομασία του ονόματος Κοττάκη την βρίσκουμε σε έγγραφα νομικής φύσης στα μέσα του 18ου αιώνα. Τεχνικά, είναι ένας απλός τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο. Όπως και η Αγία Αικατερίνη της Πλάκας έτσι και αυτός είναι τρισυπόστατος με δυο παρεκκλήσια να βρίσκονται δεξιά και αριστερά του ναού.

Ο ναός πέρασε από πολλές φουρτούνες μέχρι να φτάσει ως τις μέρες μας έστω και φρικτά παραμορφωμένος από τις μεταγενέστερες επεμβάσεις. Τις μεγαλύτερες φθορές τις έπαθε κατά την διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης. Μετά από αρκετά χρόνια από την απελευθέρωση των Αθηνών παραχωρήθηκε (1847) στην ρώσικη κοινότητα της πόλης για την κάλυψη των ενοριακών τους αναγκών. Οι Ρώσοι την επέστρεψαν το 1855 (ουσιαστικά την αντικατέστησαν με το ναό Σωτήρα Λυκόδημου ο οποίος αποτελεί μέχρι και σήμερα την αποκαλούμενη ρώσικη εκκλησία) έχοντας στο μεταξύ πραγματοποιήσει πολλές αλλαγές στην μορφή του με κύρια την προσθήκη καμαροσκέπαστων κλιτών βόρεια, νότια και δυτικά. Το 1908 ο ναός δέχτηκε νέες προσθήκες μεταξύ των οποίων και το κωδωνοστάσιο οι οποίες αλλοίωσαν πλήρως την μορφή του.

Σήμερα δεν θυμίζει σε τίποτε βυζαντινό ναό αφού ακόμα και οι τοιχογραφίες του στο εσωτερικό είναι κατά πολύ μεταγενέστερες.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Για τον συγκεκριμένο ναό ισχύουν όλα όσα έγραψα για το ναό της Αγίας Αικατερίνης ο οποίος βρίσκεται μερικά μέτρα παρακάτω. Είναι τόσο βάναυσα κακοποιημένος από μεταγενέστερες προσθήκες οι οποίες χαλούν όλη την αισθητική και αρχιτεκτονική του ναού που δεν υπάρχει κανένας ουσιαστικός λόγος για τον ταξιδιώτη για να αφιερώσει λίγο από τον πολύτιμο χρόνο του σε αυτόν. Μόνο ο αθηναϊκός τρούλος και η πίσω πλευρά του ναού έχουν μείνει για να θυμίζουν το βυζαντινό μνημείο. Κατά τα άλλα, πρόκειται για μια κοινή, σύγχρονη, νεοελληνική εκκλησία.

Πως θα πάμε

Ο ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (Κοττάκη) βρίσκεται στην συμβολή των οδών Κυδαθηναίων και  Σωτήρος στην Πλάκα των Αθηνών. Για να πάμε χρησιμοποιούμε το μετρό (στάση: Σύνταγμα, μπλε & κόκκινη γραμμή). Κατεβαίνοντας ανηφορίζουμε την οδό Φιλελλήνων. Μερικά μέτρα πριν την ρώσικη εκκλησία στρίβουμε δεξιά στην οδό Κυδαθηναίων. Περπατάμε περίπου 100 μέτρα. Ο ναός βρίσκεται στο δεξί μας χέρι.

Διαβάστε για το ναό Ι, ΙΙ, ΙΙΙ, ΙV

Δείτε φωτογραφίες από το ναό εδώ

Βιβλιογραφία

• Στα Ίχνη της Βυζαντινής Αθήνας, Σελέντη Νάνσυ - Σταυρουλάκη Φανή, ΥΠ.ΠΟ., Αθήνα, 2001

Φωτογραφίες από τον βυζαντινό ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στην Πλάκα

Ο βυζαντινός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στην Πλάκα

Στην περιοχή της Πλάκας στην οποία όπως γράψαμε και σε παλαιότερη ανάρτηση μας υπάρχουν αρκετοί βυζαντινοί ναοί βρίσκονται δυο ναοί οι οποίοι έχουν την ίδια ονομασία: είναι και οι δυο αφιερωμένοι στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Ξεχωρίζουμε τον ένα ναό από τον άλλον δίνοντας την προσωνυμία Κοττάκη στον δεύτερο. Σήμερα θα ασχοληθούμε με τον πρώτο ναό που βρίσκεται ακριβώς κάτω από την Ακρόπολη μέσα στην αγκαλιά του πάλαι ποτέ ιερού βράχου.

Ιστορικά Στοιχεία

Η κατασκευή του ναού τοποθετείται από τους ερευνητές στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα. Πρόκειται για ένα μικρό βυζαντινό ναό ο οποίος συναντάται και με την ονομασία "Σωτηράκης" ακριβώς λόγω του μεγέθους του. Πρόκειται για απλό τετρακιόνιο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τον κλασσικό αθηναϊκό τρούλο της εποχής τον οποίο συναντούμε στα περισσότερα αθηναϊκά βυζαντινά μνημεία.

Η βόρεια και η νότια πλευρά έχουν παραμείνει ανέπαφες ενώ η δυτική πλευρά είναι μεταγενέστερη. Οι εξωτερικοί τοίχοι είναι χτισμένοι με λαξευμένους λίθους περιστοιχισμένους από τούβλα. Δεν έχω γνώμη για το εσωτερικό του ναού αφού την μέρα που τον επισκέφτηκα ήταν κλειστός.

Συνοψίζοντας - προσωπικές εντυπώσεις

Όσο μικρός είναι ο ναός άλλο τόσο μικρή είναι και η αναφορά μου σε αυτόν. Αυτό το γεγονός όμως σε καμιά περίπτωση δεν μειώνει την ομορφιά και την κομψότητα του - ίσα ίσα που την μεγεθύνει! Ένας μικρός βυζαντινός ναός που απέχει κατά πολύ από τις σύγχρονες νεο - ορθόδοξες υπερβολές ακριβώς κάτω από την σκιά του Παρθενώνα και μέσα στην αγκαλιά του Βράχου αποτελεί ένα υπέροχο θέαμα για τον οποιοδήποτε ταξιδιώτη που ο δρόμος του θα τον βγάλει σε εκείνα τα μέρη. 

Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα μνημεία της πόλη έτσι και με τον Σωτηράκη ο χρόνος φαίνεται να σταματάει. Τι κι αν ο Βράχος βαρύς ρίχνει την σκιά πάνω του, ο χιλιόχρονος βυζαντινός ναός με την κομψότητα της κατασκευής του και την ταπεινότητα που αυτή συμβολίζει μας μεταφέρει σε άλλους καιρούς και κόσμους ακόμα και όταν γυρίσουμε το κεφάλι μας και αντικρίσουμε μέσα από τα στενά της Πλάκας που χάσκουν στην ανατολική πλευρά του την απέραντη σύγχρονη τσιμεντούπολη. 

Πως θα πάμε

Η Πλάκα είναι δαιδαλώδης. Το χω γράψει και παλιότερα και θα συνεχίσω να το γράφω σε κάθε ανάρτηση που αφορά αυτήν την περιοχή. Όμως αυτή ακριβώς είναι η μαγεία της! Σε προκαλεί να χαθείς μέσα στα στενά της και να ανακαλύψεις τους θησαυρούς της.

Ο Σωτηράκης βρίσκεται στους πρόποδες της Ακρόπολης από την πλευρά της Αρχαίας Αγοράς στην συμβολή τον οδών κλεψύδρας και θεωρίας. Η οδός κλεψύδρας ξεκινάει από την ανατολική πλευρά της Ρωμαϊκής Αγοράς. Φτάνοντας στην αρχή της θα δείτε ψηλά στο τέλος της να ξεπροβάλλει ο τρούλος του ναού. Ανεβαίνετε την οδό (η οποία από ένα σημείο και μετά μετατρέπεται σε μια σειρά από σκαλοπάτια) και φτάνετε στο ναό.

Ένας δεύτερος δρόμος που μπορείτε να ακολουθήσετε είναι να κατεβείτε στο μετρό της Ακρόπολης και από εκεί να περπατήσετε στην οδό Διονύσου Αρεοπαγίτου με κατεύθυνση το Θησείο. Στο ύψος του Διόνυσου στρίβεται δεξιά στη μια και μοναδική οδό που συναντάτε μπροστά σας. Αυτή είναι η οδός θεωρίας. Στα 700 περίπου μέτρα βρίσκεται ο ναός.

Διαβάστε για το ναό Ι, ΙΙ

Φωτογραφίες από το ναό εδώ

Βιβλιογραφία

• Στα Ίχνη της Βυζαντινής Αθήνας, Σελέντη Νάνσυ - Σταυρουλάκη Φανή, ΥΠ.ΠΟ., Αθήνα, 2001

Φωτογραφίες από τον βυζαντινό ναό της Αγίας Αικατερίνης στην Πλάκα